ΣΥΜΦΩΝΑ με έκθεση του ΟΟΣΑ για το «Ανθρώπινο Κεφάλαιο και τη Γνώση», τα οφέλη από αυτό το συνδυασμό, σε οικονομικό επίπεδο, σχετίζονται με την ευημερία του ατόμου και την εθνική οικονομία. Σε επίπεδο ατόμου, οι αποδοχές τείνουν να αυξάνονται αισθητά, καθώς αυξάνεται το εκπαιδευτικό επίπεδο. Σε μερικές χώρες του ΟΟΣΑ, όπως στη Δανία και τη Νέα Ζηλανδία, οι αποδοχές των πανεπιστημιακών αποφοίτων είναι περίπου ένα τέταρτο υψηλότερες από αυτές των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όμως, σε άλλες χώρες, η ανισότητα αυτή είναι ακόμη πιο εμφανής και ανέρχεται έως και στο 120%.
Η ικανότητα των ατόμων και των χωρών να επωφεληθούν από την αναδυόμενη οικονομία της γνώσης εξαρτάται κυρίως από το εργατικό δυναμικό και συγκεκριμένα την εκπαίδευση, τις δεξιότητες, τα ταλέντα και τις ικανότητες του. Ένας από τους πιο σημαντικούς τρόπους επίτευξης αυτού είναι η εκπαίδευση και η κατάρτιση, οι οποίες θεωρούνται σήμερα όλο και πιο σημαντικοί παράγοντες ενίσχυσης της οικονομικής ανάπτυξης. Κατά μέσο όρο, οι χώρες του ΟΟΣΑ δαπανούν περίπου 5% του ΑΕΠ στην εκπαίδευση, εκ του οποίου το διπλάσιο ποσοστό διοχετεύεται στην τριτοβάθμια σε σχέση με την πρωτοβάθμια.
Η οικονομίας της γνώσης
Τα τελευταία χρόνια συγκεντρώθηκαν πολλοί παράγοντες που εφιστούν την προσοχή στον οικονομικό ρόλο του ανθρώπινου κεφαλαίου. Ένας από τους σημαντικότερους είναι η άνοδος της λεγόμενης «οικονομίας της γνώσης», η οποία βασίζεται λιγότερο στην παραγωγή αντικειμένων και περισσότερο στην παραγωγή και τη διαχείριση δεδομένων και πληροφοριών. Η τάση αυτή γίνεται σαφής με την ανάδυση εταιρειών όπως η «Google» και με τη βαθμιαία μεταβολή του είδους της εργασίας στην οποία απασχολούνται τα άτομα. Για παράδειγμα, το 1995 μόλις πάνω από το 28% των εργαζομένων στις χώρες του ΟΟΣΑ απασχολούταν στη βιομηχανία και περισσότερο από το 63% στον τομέα των υπηρεσιών. Μετά από δέκα χρόνια το ποσοστό άγγιζε το 25% στο βιομηχανικό τομέα και ξεπερνούσε το 69% στις υπηρεσίες.
Έτσι, στο μέλλον η αύξηση της προσφοράς ανθρώπινου κεφαλαίου θα βασίζεται λιγότερο στην επέκταση της ποσότητας της εκπαίδευσης γιατί σημαντικό ρόλο θα έχει η βελτίωση της ποιότητας της μάθησης. Ως εκ τούτου, οι κοινωνίες θα πρέπει να βοηθήσουν όσους περισσότερους ανθρώπους γίνεται, ούτως ώστε να αναπτύσσουν, δια βίου, όλο το φάσμα των ταλέντων και ικανοτήτων τους.
Τι είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο
Ο όρος του «ανθρώπινου κεφαλαίου» έχει αναφερθεί στο 18ο αιώνα από τον οικονομολόγο Άνταμ Σμιθ, όμως η ανάδειξή του ως οικονομικής έννοιας έγινε στα τέλη της δεκαετίας του '50 και του '60. Εκείνη την εποχή, οικονομολόγοι όπως ο Τέοντορ Σουλτζ άρχισαν να χρησιμοποιούν το «κεφάλαιο» για να ερμηνεύσουν το ρόλο της εκπαίδευσης και της εξειδικευμένης γνώσης στην προαγωγή της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης.
Υποστήριξαν, ότι οι άνθρωποι επενδύουν στην εκπαίδευση και την κατάρτισή τους ια να συγκεντρώσουν ένα απόθεμα δεξιοτήτων και ικανοτήτων που μπορεί να αποφέρει μακροπρόθεσμες αποδόσεις. Η εν λόγω επένδυση μπορεί επίσης να ωφελήσει τις εθνικές οικονομίες και να βοηθήσει στην ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης.
Έτσι συνήθως το ανθρώπινο κεφάλαιο ορίζεται γενικά ότι περιλαμβάνει ένα μείγμα από ικανότητες των ατόμων, καθώς και δεξιότητες, γνώσεις που αποκτούν μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.
Η εκπαίδευση
Τα χρόνια της επίσημης τυπικής εκπαίδευσης είναι καίριας σημασίας για τη διαμόρφωση του ανθρώπινου κεφαλαίου, καθώς και για τη διασφάλιση ότι οι νέοι αναπτύσσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις που θα τους επιτρέψουν στο μέλλον να κερδίσουν τα προς το ζην. Δυστυχώς, σε πολλές χώρες του ΟΟΣΑ ένας στους πέντε περίπου νέους δεν ολοκληρώνει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, γεγονός που περιορίζει σοβαρότατα τις προοπτικές απασχόλησης και τις δυνητικές αποδοχές.
Πράγματι, καθώς οι λογικά ασφαλείς και καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας στο δευτερογενή τομέα μειώνονται στην πλειονότητα των αναπτυγμένων χωρών, η κατάσταση των νέων αυτών επιδεινώνεται συνεχώς. Οι νέοι που εγκατέλειψαν νωρίς το σχολείο θεωρούνται «αποτυχόντες» στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά ίσως να είναι πιο σωστός ο ισχυρισμός ότι το εκπαιδευτικό σύστημα είναι αυτό που απέτυχε.
Τι χρειάζεται για να γίνει η εκπαίδευση πιο αποτελεσματική;
Η προσοχή στρέφεται συνεχώς στην ποιότητα της διδασκαλίας, ως παράγοντα της εκπαίδευσης. Η αυτονομία είναι επίσης ένας παράγοντας για την σωστή εκπαίδευση. Σύμφωνα με μερικά στοιχεία από το πρόγραμμα εξέτασης PISA του ΟΟΣΑ, τα σχολεία που έχουν μεγαλύτερη ελευθερία στην κατανομή των πόρων και το διορισμό του διδακτικού προσωπικού σημειώνουν καλύτερα αποτελέσματα.
Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση υψηλής ποιότητας, φυσικά, δύναται να αποφέρει τεράστια οφέλη στις εθνικές οικονομίες επιταχύνοντας τη δημιουργία και τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών. Ο Αντρέας Σλάιχερ του ΟΟΣΑ υποστηρίζει ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες υστερούν σε αυτόν τον τομέα. Μεγάλες οικονομίες όπως η Γαλλία και η Γερμανία υποδειέστερες σε σχέση με άλλες χώρες, όπως η Σκανδιναβία και η Κορέα, όσον αφορά τον αριθμό των πανεπιστημιακών αποφοίτων, γεγονός που αποτελεί ένδειξη ότι «δεν κατατάσσονται πλέον μεταξύ των παγκόσμιων ηγετών στην ανάπτυξη γνώσης και δεξιοτήτων».
Κατά μέσο όρο, οι χώρες του ΟΟΣΑ δαπανούν περίπου 5% του ΑΕΠ στην εκπαίδευση, εκ του οποίου το διπλάσιο ποσοστό διοχετεύεται στην τριτοβάθμια σε σχέση με την πρωτοβάθμια βαθμίδα. Όμως επειδή οι αποδοχές των πανεπιστημιακών αποφοίτων ενδέχεται να είναι πολύ υψηλότερες από αυτές των άλλων ατόμων, καταβλήθηκαν κάποιες προσπάθειες σε πολλές χώρες για τη συμμετοχή των εν λόγω φοιτητών στο κόστος της εκπαίδευσής τους. Παρόμοιες προσπάθειες έχουν νόημα από την πλευρά της κοινωνικής ισότητας. Γενικά οι νέοι που προέρχονται από φτωχότερες ομάδες πληθυσμού υποεκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Είναι πιθανώς άδικο να απαιτείται από λιγότερο εύπορους γονείς να πληρώνουν φόρους για τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων, εάν τα παιδιά τους δεν φοιτήσουν ποτέ σε αυτά. Από την άλλη πλευρά, η καθιέρωση διδάκτρων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μπορεί να δημιουργήσει ακόμα περισσότερα εμπόδια στην είσοδο φοιτητών που προέρχονται από φτωχότερο οικονομικό υπόβαθρο, εκτός εάν ληφθούν επαρκή μέτρα μέσω, για παράδειγμα, επιχορηγήσεων, χορηγιών ή άλλων γενναιόδωρων φοιτητικών δανείων.
Κατάρτιση
Η γήρανση των πληθυσμών στην πλειονότητα των αναπτυγμένων χωρών ασκεί πίεση στους ανθρώπους να συνταξιοδοτηθούν αργότερα. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να βελτιώνουν συνεχώς τις δεξιότητες και την εκπαίδευσή τους, ούτως ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέρθουν στις γρήγορες μεταβολές που συντελούνται στο χώρο της εργασίας. Όμως αυτό δεν αφορά μόνο τα άτομα που πλησιάζουν στο τέλος της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας. Οι εργαζόμενοι όλων των ηλικιών πρέπει να αναβαθμίζουν συνεχώς τις δεξιότητές τους, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να βελτιώσουν τις μελλοντικές τους αποδοχές και να διευκολύνουν την εξεύρεση εργασίας σε περίπτωση που χάσουν τη θέση τους.
Στο θέμα της κατάρτισης υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο φύλλων στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ αφού οι άνδρες που παρακολουθούν προγράμματα κατάρτισης είναι περισσότεροι από τις γυναίκες. Για παράδειγμα, στη Δανία οι εργαζόμενοι παρακολουθούν σχεδόν 1.000 ώρες άτυπης κατάρτισης που σχετίζεται με την εργασία τους ενώ στην Ιταλία είναι λιγότερες από 100.
Σε πολλές περιπτώσεις η πίεση που ασκείται από την εργασία και την οικογένεια κάνει τους ενήλικες να αισθάνονται ότι δεν έχουν χρόνο για περαιτέρω σπουδές. Το εμπόδιο αυτό μπορεί να αρθεί, τουλάχιστον εν μέρει, εάν δοθεί η δυνατότητα στους ενήλικες να αποκτήσουν πιστοποιημένα προσόντα σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα και με το ρυθμό που τους ταιριάζει.
Της Ελένης Στεργίου www.kathimerini.gr
