Η ευτυχία είναι μια πολύ αφηρημένη και ασαφής έννοια, όπως υποστηρίζει ο Lord Layard, καθηγητής οικονομικών στο LSE και συγγραφέας του βιβλίου "Happiness - lessons from a new science" (Ευτυχία – μαθήματα από μια νέα επιστήμη).
"Υπάρχει ένα πρόβλημα με τη λέξη ευτυχία. Συχνά, όταν χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη, το περιεχόμενο που της δίνουμε είναι αυτό χρωματιστών μπαλονιών που ανέμελα ταξιδεύουν στον ουρανό ή κάτι άλλο ανέμελο και ίσως επιπόλαιο."
Πλέον οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι μπορούν πράγματι να μετρήσουν την ευτυχία. Οι νευροεπιστήμονες μετρούν την ευχαρίστηση. Είναι αυτοί που προτείνουν ότι η ευτυχία είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια αφηρημένη έννοια ή διάθεση – είναι πραγματική.
Μετρώντας την ευτυχία
Οι κοινωνική επιστήμονες μετρούν την ευτυχία απλά ρωτώντας τους ανθρώπους πόσο ευτυχείς είναι. Υποστηρίζεται ότι όταν κάποιος μιλάει σχετικά με την προσωπική του ευτυχία, έχει την τάση να συνταιριάζει αυτά που λέει με αυτά που οι φίλοι του ή ακόμα και άγνωστα άτομα θα έλεγαν αν έπρεπε να απαντήσουν στη ίδια ερώτηση σχετικά με τη δική τους ευτυχία.
Oι περισσότεροι άνθρωποι δηλώνουν ότι είναι αρκετά ευτυχείς.
Ο κορυφαίος Αμερικανός ψυχολόγος Ed Diener καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Illinois, υποστηρίζει ότι η ευτυχία βασίζεται σε μια πολύ ξεκάθαρη ιδέα.
"Μπορεί να μοιάζει κουτό, όμως ρωτάμε τους ανθρώπους να αξιολογήσουν το πόσο ευτυχισμένοι είναι σε μια κλίμα από το 1-7 ή 1-10. Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι μια τέτοια ερώτηση μας δίνει πραγματικές και έγκυρες απαντήσεις, μπορεί να μην είναι τέλειες είναι όμως έγκυρες και προβλέπουν μεγάλο μέρος από την πραγματικότητα της ζωής των ερωτηθέντων."
Ένα είδος μέτρησης προσπαθεί ακόμα και να καταγράψει τα επίπεδα ευτυχίας των ατόμων κατά τη διάρκεια της ημέρας οπουδήποτε και αν βρίσκονται και οτιδήποτε και αν κάνουν.
Αυτού του είδους η καταγραφή γίνεται μέσω φορητών υπολογιστικών μηχανών. (υπολογιστές χειρός). Το άτομο που ερωτάται ειδοποιείται μέσω του υπολογιστή και τότε απαντάει σε ένα ερωτηματολόγιο. "Οι μετρήσεις αυτές μπορεί να μην είναι τέλειες όμως πιστεύω ότι έχουν τόση αξία όση έχουν και οι μετρήσεις των οικονομολόγων," σχολιάζει ο Diener.
Αυτός είναι ένας αξιοσημείωτος ισχυρισμός. Ρωτώντας απλά τα άτομα, μπορούμε να έχουμε μια μέτρηση της ευτυχίας τους τόσο καλή όσο είναι και οι μετρήσεις των οικονομολόγων σχετικά με την φτώχια ή τον πλούτο.
Αν κάτι τέτοιο ισχύει, τότε οι διάφορες κυβερνήσεις θα μπορούν να κρίνονται βάσει του πόσο ευτυχισμένοι είμαστε εμείς οι πολίτες.
Η δύναμη της ευτυχίας
Η ευτυχία φαίνεται να έχει σχεδόν μαγικές ιδιότητες. Δεν έχουμε απτές αποδείξεις όμως η επιστήμη δείχνει ότι η ευτυχία οδηγεί σε μακροβιότητα, καλή υγεία, προσαρμοστικότητα και αποδοτικότητα.
Οι επιστήμονες συγκρίνουν τα επίπεδα της ευτυχίας που αναφέρουν τα άτομα με ένα πλήθος άλλων παραγόντων όπως είναι η ηλικία, το φύλο, η οικογενειακή κατάσταση, η θρησκευτική πίστη, η υγεία, το εισόδημα, η ανεργία κτλ.
Σε μια σειρά από πολλές έρευνες, επαναλαμβάνονται οι ίδιοι σημαντικοί συσχετισμοί ανάμεσα στην ευτυχία και έναν αριθμό άλλων παραγόντων.
Στην παρούσα φάση, οι επιστήμονες δεν μπορούν να αποδείξουν σχέση αιτιότητας, αν για παράδειγμα κάποιος είναι υγιής επειδή είναι ευτυχισμένος ή αν είναι ευτυχισμένος γιατί είναι υγιής. Ωστόσο, οι ψυχολόγοι κατάφεραν να εντοπίσουν μερικούς πολύ δυνατούς συνδέσμους. Σύμφωνα με τον καθηγητή Diener, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ευτυχείς άνθρωποι ζουν περισσότερο από ότι οι δυστυχισμένοι άνθρωποι.
"Σε μια μελέτη, η διαφορά ήταν εννιά χρόνια ανάμεσα στην ομάδα των ευτυχισμένων ανθρώπων και αυτή των δυστυχισμένων και αυτή είναι μια πολύ μεγάλη διαφορά.
"Το κάπνισμα για παράδειγμα μπορεί να αφαιρέσει από τη ζωή του καπνιστή περίπου τρία χρόνια ζωής, και αν πρόκειται για κάποιον που καπνίζει πάρα πολύ, μέχρι και έξι χρόνια.
"Επομένως καταλαβαίνουμε ότι τα εννιά χρόνια είναι πολύ μεγάλη διαφορά."
Πλουσιότεροι …όχι όμως ευτυχέστεροι
Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την έρευνα της ευτυχίας καταγράφουν εδώ και δεκαετίες την ικανοποίηση της ζωής των ανθρώπων.
Όμως, παρά την μαζική αύξηση του πλούτου τα τελευταία 50 χρόνια, τα επίπεδα της ευτυχίας μας δεν έχουν αυξηθεί.
"Το επίπεδο διαβίωσης έχει αυξηθεί δραματικά όμως η ευτυχία μας καθόλου και σε μερικές περιπτώσεις έχει μειωθεί ελαφρά," σχολιάζει ο καθηγητής Daniel Kahneman από το πανεπιστήμιο Princeton. "Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι ο πλούτος δεν μας κάνει περισσότερο ευτυχισμένους."
Οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι οι πλουσιότερες χώρες πράγματι έχουν την τάση να είναι περισσότερο ευτυχείς από τις φτωχές χώρες, όμως από τη στιγμή που κάποιος έχει το σπίτι του, τροφή και ένδυση τότε τα επιπλέον χρήματα δεν φαίνεται να του προσφέρουν περισσότερη ευτυχία.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι γνωρίζουν το λόγο που δεν αισθανόμαστε ευτυχέστεροι παρά τα περισσότερα χρήματα που μπορεί να κερδίζουμε και τα υλικά αγαθά που δεν μας λείπουν.
Κατά πρώτο λόγο, πιστεύεται ότι προσαρμοζόμαστε στην ευχαρίστηση. Αναζητούμε πράγματα που μας δίνουν σύντομες «εκλάμψεις» ευχαρίστησης, είτε αυτό είναι μια σοκολάτα είτε είναι η αγορά ενός καινούριου αυτοκινήτου.
Όμως η επίδρασή τους γρήγορα ξεθωριάζει.
Δεύτερον, πιστεύεται ότι έχουμε την τάση να βλέπουμε τη ζωή μας σε σύγκριση με τη ζωή των άλλων. Συγκρίνουμε αυτά που εμείς έχουμε με αυτά που οι άλλοι έχουν. Οι πλουσιότεροι άνθρωποι πράγματι νιώθουν ευτυχέστεροι όταν συγκρίνουν τη ζωή τους με αυτή φτωχότερων ανθρώπων όμως είναι εμφανές ότι οι φτωχότεροι νιώθουν λιγότερο ευτυχείς όταν συγκρίνονται με τους πλουσιότερους.
Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να διαλέξουμε το επίπεδο της σύγκρισης που κάνουμε, αυτούς με τους οποίους συγκρίνουμε τους εαυτούς μας και σε ποιες απόψεις της ζωής μας. Οι ερευνητές προτείνουν ότι προσαρμοζόμαστε λιγότερο γρήγορα σε εκφάνσεις της ζωής μας που έχουν μεγαλύτερη σημασία από τα υλικά αγαθά, όπως είναι η φιλία και οι στόχοι ζωής.
Τι μας κάνει ευτυχισμένους;
Σύμφωνα με τον καθηγητή Diener δεν υπάρχει ένα και μοναδικό κλειδί στην ευτυχία αλλά ένας συνδυασμός συστατικών που έχουν ζωτική σημασία.
Εν πρώτοις, η οικογένεια και οι φίλοι είναι πολύ σημαντικοί – όσο πιο ευρείς και βαθιές είναι οι σχέσεις μας με αυτά τα άτομα γύρω μας τόσο καλύτερα νιώθουμε.
Λέγεται ακόμα ότι η φιλία μπορεί να καταπολεμήσει τα μικρόβια. Ο εγκέφαλός μας ελέγχει πολλούς από τους μηχανισμούς του σώματός μας που ευθύνονται για τις ασθένειες.
Όπως το άγχος μπορεί να προκαλέσει κακό στην υγεία μας, έτσι πιστεύεται ότι η φιλία και η ευτυχία μπορεί να την προστατεύσει.
Σύμφωνα με έρευνες πάνω στην ευτυχία, η φιλία έχει πολύ μεγαλύτερη επίδραση στην ευτυχία του ατόμου από ότι το εισόδημά του αυτό καθαυτό.
Ο οικονομολόγος Oswald, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Warwick, έχει δημιουργήσει έναν τύπο που υπολογίζει το ποσό των επιπλέον χρημάτων που θα μπορούσε να «επανορθώσει» την έλλειψη φίλων. Το ποσό αυτό είναι 50.000 δολάρια.
Ο γάμος φαίνεται να είναι επίσης πολύ σημαντικός. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, ο γάμος προσθέτει περίπου 7 χρόνια στη ζωή ενός άνδρα και περίπου 4 στη ζωή μια γυναίκας.
Το δεύτερο ζωτικής σημασίας συστατικό είναι το να έχουμε νόημα στη ζωή, πίστη σε κάτι ανώτερο από εμάς, είτε είναι μια θρησκεία είτε μια φιλοσοφία ζωής.
Το τρίτο στοιχείο είναι το να έχουμε μακροπρόθεσμους στόχους τους οποίους επιδιώκουμε στη ζωή μας. Στόχους που όμως μας ευχαριστούν και δεν γίνονται «βασανιστικοί».
Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι χρειαζόμαστε την ολοκλήρωση μέσα από στόχους που μας ευχαριστεί να δουλεύουμε για την πλήρωσή τους και που εκμεταλλεύονται τις ικανότητές μας και τα δυνατά μας στοιχεία.
Δυστυχία
Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά πράγματα στη ζωή μας που μπορεί να προκαλέσουν διαρκή δυστυχία. Ο καθηγητής Diener εντοπίζει δύο περιστατικά –κλειδιά που μπορεί να έχουν διαρκή αποτελέσματα. Η απώλεια του συντρόφου και η απώλεια μιας δουλειάς.
Μετά την απώλεια του συντρόφου, χρειάζονται αρκετά χρόνια για να επιστρέψει κάποιος στην προηγούμενη καλή ζωή του ενώ η απώλεια μιας δουλειάς μπορεί να επηρεάσει τη ζωή του ατόμου για πολλά χρόνια μετά, ακόμα και αν το άτομο έχει βρει μια άλλη εργασία.
Επομένως, αν κάποιος γεννιέται κατσούφης, παραμένει κατσούφης για πάντα;
Το ερώτημα αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη γνώση που έχουμε σχετικά με το τι μας κάνει ευτυχισμένους με σκοπό να αυξήσουμε τα επίπεδα της ευτυχίας μας μόνιμα, είναι κάτι που εγείρει «καυτές» συζητήσεις μεταξύ των ψυχολόγων.
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Martin Seligman καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Pennsylvania, είναι πιθανό να αυξηθούν τα θετικά συναισθήματα κάποιου, έστω σε κάποιο βαθμό. Ο ίδιος όμως υποστηρίζει ότι ακόμα κι έτσι, δεν γίνεται κάποιος που δεν είναι ευτυχισμένος να γελάει συνέχεια.
PATHFINDER-BBC News
